“Phát triển bền vững” không chỉ là khẩu hiệu hay mục tiêu chung chung — với các chuyên gia môi trường, kinh tế và xã hội, đó là một hệ thống cân bằng tinh tế, nơi lựa chọn hôm nay phải “có tính kế thừa” cho ngày mai. Theo cách nhìn này, phát triển bền vững được hiểu là:
Một chiến lược phát triển liên thế hệ, trong đó con đường tăng trưởng hiện tại không làm suy kiệt nguồn lực tự nhiên, không làm xói mòn hệ sinh thái và không gia tăng bất bình đẳng xã hội — để các thế hệ tương lai vẫn có cơ hội sống đủ và sống tốt.
Khái niệm này được “quy chuẩn hóa” đầu tiên trong Báo cáo Brundtland (1987), với ba trụ cột: kinh tế – xã hội – môi trường. Nhưng khi nhìn từ góc độ chuyên gia, ta cần đi sâu hơn: không chỉ “ba cái trụ” mà là “ba mạng lưới đan xen” — tức kinh tế ảnh hưởng đến xã hội, xã hội ảnh hưởng đến môi trường, và ngược lại.
Một nền kinh tế “bền vững” theo chuyên gia không chỉ là tăng GDP, mà là tối ưu hóa tài nguyên, “nội sinh hóa” đổi mới xanh, và định hướng phát triển theo chu trình (circular economy).
Ví dụ: một công ty sản xuất thiết bị điện tử không chỉ mua nguyên liệu mới, mà phải thiết kế sản phẩm dễ tháo rời để tái chế hoặc tái sử dụng linh kiện — từ đó giảm áp lực cấp nguyên liệu mới cho tương lai.
Trong mô hình kinh tế tuần hoàn, lượng rác, nước thải, khí thải đều được đưa trở lại chu trình sản xuất ít nhất một lần trước khi buông thả ra môi trường.
Kinh tế bền vững không được phép “bỏ rơi” nhóm yếu thế. Các chính sách đầu tư, tín dụng, việc làm phải đảm bảo tính công bằng và bao trùm.
Chuyên gia phát triển kinh tế sẽ khuyến nghị: khi khởi động dự án năng lượng tái tạo vùng núi cao hoặc vùng sâu vùng xa, cần kết hợp đào tạo kỹ năng địa phương — để người dân địa phương không bị “ngoại nhân hóa”, mà thực sự là người đồng hành phát triển.
Các chương trình xã hội (giáo dục, y tế, hỗ trợ việc làm) cần được gắn kết ngay từ giai đoạn quy hoạch đầu tiên, để đảm bảo rằng lợi ích kinh tế không tập trung vào số ít mà lan tỏa ra cộng đồng.
Chuyên gia môi trường nhấn mạnh: môi trường không phải “chi phí ngoại vi” cho phát triển mà chính là nền tảng cho sự tồn tại của xã hội.
Nếu rừng, nguồn nước, đa dạng sinh học bị tổn thương, hiệu ứng lan tỏa sẽ ảnh hưởng đến an ninh lương thực, dịch bệnh, an toàn nguồn nước, sức khỏe cộng đồng.
Do đó, các dự án phát triển xã hội (như mở rộng đô thị, xây dựng hạ tầng) phải đi kèm biện pháp phục hồi sinh thái, rừng đô thị, hành lang sinh thái xanh — chứ không chỉ “có cây xanh trang trí”.
Dưới đây là cách các chuyên gia trong từng ngành nhìn nhận và đề xuất áp dụng phát triển bền vững, cùng các khuyến nghị bổ sung:
Thay vì áp dụng các mô hình “hữu cơ” tổng quát, chuyên gia nông nghiệp thường nghiên cứu phương pháp canh tác tích hợp (Integrated Farming Systems) — kết hợp cây trồng, chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản và dùng vi sinh vật để kiểm soát sâu bệnh tự nhiên.
Họ đề xuất “quy hoạch cảnh quan nông nghiệp” — tức bố trí các ô nhỏ điều tiết sinh thái như rừng chắn gió, băng cây chắn xói mòn, ao hồ điều hòa — để giảm rủi ro thiên tai và tăng khả năng chống chịu biến đổi khí hậu.
Khuyến nghị: viện trợ và chuyển giao kỹ thuật nên đi kèm “hợp đồng bảo vệ môi trường” giữa người nông dân và nhà nước — để người làm nông có lợi ích kinh tế ổn định khi áp dụng biện pháp môi trường.
Chuyên gia công nghệ đề xuất sử dụng cảm biến IoT, kỹ thuật tiên đoán (predictive analytics) để giám sát chất thải, mức năng lượng, hao mòn thiết bị — nhằm điều chỉnh tức thời, ngăn chặn lãng phí.
Họ cũng thúc đẩy mô hình “sản xuất theo nhu cầu thực” (just‑in‑time) để tránh tồn kho, hàng dư thừa.
Ở Việt Nam, nếu các khu công nghiệp như VSIP dùng hệ thống giám sát liên kết giữa các nhà máy và hệ thống xử lý chung (tinh lọc khí thải, xử lý nước) thì hiệu quả bền vững sẽ cao hơn so với việc mỗi nhà máy tự xử lý.
Chuyên gia năng lượng sẽ không chỉ nói về tỷ lệ %, mà phân tích cơ cấu hệ thống lưới điện thông minh (smart grids), lưu trữ năng lượng (battery, pin điện hóa), cân đối cung – cầu tức thời.
Họ khuyến nghị đầu tư vào “microgrid xanh” cho vùng nông thôn – tức mini hệ thống điện mặt trời + pin lưu trữ kết hợp với lưới lớn, để tăng khả năng độc lập và giảm tổn thất truyền tải.
Cùng với đó, cần có chính sách khuyến khích tích hợp tấm năng lượng mái nhà (solar rooftop) trong nhà máy, xưởng, trường học.
Chuyên gia tài chính sẽ đánh giá bền vững qua các chỉ số đo lường (metrics): tCO₂e/đơn vị sản phẩm, chi phí vòng đời, rủi ro môi trường-luật pháp, đóng góp xã hội.
Họ xây dựng cơ chế “phần thưởng rủi ro thấp” cho doanh nghiệp tuân thủ ESG: ưu đãi lãi suất, giảm thuế, ưu tiên thầu công — để động lực tài chính thực sự thúc đẩy thay đổi.
Ngoài việc phát hành trái phiếu xanh, họ khuyến nghị dùng “cơ chế tài chính hỗn hợp” (blend finance) — kết hợp vốn nhà nước, vốn tư nhân và viện trợ quốc tế — để chia sẻ rủi ro khi thử nghiệm công nghệ mới.
Chuyên gia CNTT nhìn vào cấu trúc hạ tầng: trung tâm dữ liệu đặt gần nguồn năng lượng tái tạo, sử dụng làm mát bằng không khí địa phương, tối ưu hóa thuật toán để giảm tải không cần thiết.
Họ cũng đẩy mạnh ý tưởng “phần mềm bền vững” — nghĩa là thiết kế ứng dụng để dùng ít tài nguyên máy chủ, tiết kiệm năng lượng khi chạy mã lệnh.
Với rác thải điện tử, họ khuyến nghị hình thành chuỗi trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR – Extended Producer Responsibility) — để nhà sản xuất phải chịu trách nhiệm từ quy hoạch thiết kế, thu hồi đến tái chế.
Dưới góc nhìn chuyên gia giao thông, chuyển đổi sang xe điện không đủ — cần có mô hình giao thông tích hợp “đa phương thức”: xe điện, xe buýt nhanh, đường xe đạp, đi bộ — kết nối linh hoạt.
Họ thiết kế đô thị “cận thân” — nơi người dân có thể tiếp cận tiện ích thiết yếu trong bán kính đi bộ hoặc xe đạp 10–15 phút — giảm nhu cầu dùng xe cơ giới.
Vật liệu xây dựng xanh (gạch tái chế, bê tông carbon thấp, sơn không VOC) chỉ là bước đầu — chuyên gia kiến trúc còn đề xuất thiết kế hướng nhiệt (passive design): tận dụng gió, ánh sáng tự nhiên để giảm dùng năng lượng làm mát/chiếu sáng.
Chuyên gia marketing bền vững sẽ không chỉ khuyến nghị “màu xanh marketing” mà nhấn mạnh vào minh bạch chuỗi cung ứng: khách hàng cần biết cái họ mua đã trải qua những bước nào, lượng khí nhà kính, chất lượng điều kiện lao động ra sao.
Họ đề xuất mô hình thu hồi – tái sử dụng – tái chế tại điểm bán: khi mua sản phẩm, khách hàng có thể mang sản phẩm cũ trả đổi, nhận ưu đãi — thúc đẩy vòng lặp bền vững.
Bên cạnh đó, giáo dục người tiêu dùng — thông qua nhãn hiệu, thông tin rõ ràng — để tạo thay đổi hành vi: giảm đồ dùng một lần, chọn đời sản phẩm chất lượng cao hơn nhưng tuổi thọ dài hơn.
Để phát triển bền vững, chuyên gia hoạch định sẽ lập bản đồ rủi ro môi trường – xã hội – kinh tế ở từng vùng miền, từ đó có giải pháp “linh hoạt vùng” — không áp dụng chung một khung cho cả nước.
Họ ưu tiên chính sách tín dụng xanh và bảo hiểm rủi ro sinh thái — nghĩa là loan chương trình cho vay lãi suất thấp hoặc bảo hiểm rủi ro thiên tai cho nông dân/nhà đầu tư if áp dụng biện pháp bền vững.
Họ thúc đẩy hợp tác đa bên: chính phủ, doanh nghiệp, tổ chức xã hội, cộng đồng — với cơ chế giám sát minh bạch và tham gia cộng đồng — để dự án bền vững không là dự án “từ trên áp xuống” mà là “cùng làm – cùng hưởng”.
Nguồn: Vnexpress.net
